I. Tứ linh là gì?
Tứ linh là 4 linh vật thần thoại bao gồm rồng (Long), phượng (Phụng), kỳ lân (Lân) và rùa (Quy). Rồng biết biến hóa, phượng biết điều loạn, lân đáng tin cậy, quy thì báo điềm lành và xui xẻo. Nói cách khác thì rồng có thể gọi gió và mưa, phượng hoàng thì có thể cai trị nhân gian và là biểu tượng của sự hòa hợp tốt làn , kỳ lân là hiện thân của đức hạnh, chính trực và lòng nhân hậu, nó cũng là biểu tượng của hòa bình và thịnh vượng; rùa có thể đoán trước được tương lai và là biểu tượng của sự trường thọ. Vì vậy, việc tứ linh được coi là biểu tượng của điềm lành cũng là điều dễ hiểu.
Sở dĩ gọi là tứ linh vì nếu thuần hóa được rồng thì các loài có vảy sẽ quy phục mình, nếu thuần hóa được phượng thì các loài chim chóc sẽ quy phục mình, nếu thuần hóa được lân thì các loài muông thú trên mặt đất sẽ quy phục mình, còn nếu thuần hóa được rùa thì lòng người quy phục mình.
1. Long (rồng)
Rồng là linh vật phổ biến nhất, mọi người đều quen thuộc với hình ảnh rồng nhưng tất nhiên chưa ai từng nhìn thấy rồng thật. Dù vậy thì hình tượng rồng được mô tả có thể đi trên mặt đất, bơi trong nước, bay trên mây và đầy sức mạnh: Rồng có đầu giống lạc đà, sừng giống hươu, mắt giống tôm, tai giống bò, cổ giống rắn, vảy như cá chép, móng vuốt như đại bàng, bàn tay như hổ. Trong hàng ngàn năm phong kiến, các bậc hoàng đế cũng coi nó là biểu tượng của quyền lực và phẩm giá, còn người dân cũng coi nó là hiện thân của đức hạnh, sức mạnh và điều may mắn. Vì vậy, hình ảnh con rồng có thể được nhìn thấy ở khắp mọi nơi từ kiến trúc các tòa cung điện cổ, đền chùa và trên các đồ dùng của hoàng đế.
Thời xa xưa, người ta sẽ cầu nguyện rồng trong những mùa hạn hán hoặc đói kém, mong rằng nó có thể mang mưa thuận gió hòa và giúp đỡ mọi người, điều này chứng minh rằng rồng có địa vị rất cao trong tâm trí của mọi người. Ngay cả bây giờ, rồng vẫn là linh thú thiêng liêng nhất trong thế giới tâm linh của nhiều người và nhiều nền văn hóa.
2. Lân (Kỳ lân)
Kỳ lân cũng là một linh vật huyền thoại được mô tả có đầu sư tử, sừng hươu, mắt hổ, mình nai sừng tấm, vảy rồng và đuôi bò. Kỳ lân có tính tình hiền lành và tốt bụng, đi đến đâu là khung cảnh xung quanh tràn đầy sức sống, ngay cả thảm thực vật khô cằn cũng có thể được hồi sinh.
Kỳ Lân là thủ lĩnh của muông thú, không chỉ có thể xua đuổi tà ma mà còn là biểu tượng tượng trưng cho sự may mắn, lòng nhân hậu, và chính trực. Sự hiện diện của kỳ lân báo hiệu sự ra đời hay cái chết sắp xảy ra của một vị thánh hoặc một nhà cầm quyền. Ghi chép sớm nhất về Kỳ Lân đến từ Biên niên sử Xuân Thu, theo truyền thuyết, vào đêm Khổng Tử ra đời (thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên), một con kỳ lân đã đến nhà của Khổng Tử và ngậm ngọc văn, dự đoán thai nhi sẽ trở thành một vĩ nhân.
3. Quy (long quy)
Long quy hay còn gọi là rùa đầu rồng, là một linh vật truyền thuyết có đầu rồng, thân rùa và có khả năng trấn trạch, xua đuổi tà ma, chuyển hóa tà ác, giải quyết mâu thuẫn, giải trừ tai họa, yên bề gia thất, giúp thu hút sự giàu có và cải thiện danh tiếng cho chủ nhân. Lưng và đuôi của long quy có tác dụng ngăn cản tà khí, giải trừ tà ác, đầu rồng có ý nghĩa cầu phúc. Long Quy có thể đặt ở vị trí tài lộc để thu hút tiền bạc, hiệu quả nhất khi đặt ở vị trí tam tài hoặc ở nơi có nhiều nước.
Rùa là loài động vật thực sự tồn tại trong tự nhiên trong số tứ linh và nó cũng là loài động vật sống lâu nhất bởi khả năng chịu đựng đói khát và sức sống vô cùng ngoan cường, nó có thể sống hàng trăm năm và tiêu thụ rất ít năng lượng nên được coi là biểu tượng của sức khỏe và sự trường thọ. Và bởi vì nó được cho là có sức mạnh tâm linh để dự báo điều tốt và điều xui xẻo nên nó cũng được coi là vật trung gian giữa con người và thần thánh.
Vào thời cổ đại, trước bất kỳ sự kiện lớn nào, các thầy phong thủy sẽ đốt mai rùa và dự đoán vận may hay vận rủi dựa trên các vết nứt trên mai rùa. Rùa còn tượng trưng cho sự giàu có. Trong các triều đại Hạ, Thương và Chu, mai rùa được sử dụng làm vật liệu tượng trưng cho của cải giống như vàng và ngọc bích.
Rùa tượng trưng cho sức mạnh bởi các chi dày và khỏe cũng như sức chịu đựng phi thường của mai. Trong truyền thuyết Nữ Oa vá trời, chính đôi chân của con rùa đã nâng đỡ bầu trời và nâng đỡ mặt đất để mọi linh hồn sống bình yên. Truyền thuyết Ấn Độ kể rằng có tám con voi trắng đứng trên lưng rùa và nâng đỡ đất trời. Ở phương Tây cũng có truyền thuyết cho rằng thế giới thực ra được cõng trên lưng một con rùa.
4. Phụng (Phượng Hoàng)
Phụng là tên viết tắt của chim Phượng Hoàng, là vật tổ của nhóm Thiệu Hào, con trai cả của Hoàng đế Hiên Viên. Phượng hoàng được chia thành nam và nữ, con đực được gọi là “Phượng” và con cái gọi là “Hoàng”, gọi chung là Phụng. Người ta nói rằng nếu nó chỉ làm tổ trên cây tiêu huyền thì cứ năm trăm năm nó sẽ tái sinh trong lửa một lần. Con phượng hoàng trong truyền thuyết cao 6 thước và có mô tả đầu gà, cổ rắn, hàm én, lưng hổ và màu sắc sặc sỡ nên được các hoàng đế coi là biểu tượng của quyền lực và uy nghiêm. Người dân coi chúng là biểu tượng của sự cát tường, là loài chim mang lại điềm lành.
Phượng hoàng có một chiếc vương miện trên đầu và được bao phủ bởi những chiếc lông vũ sặc sỡ, là hình ảnh tưởng tượng kết hợp đặc điểm của nhiều loài chim và thú. Phượng hoàng là vua của các loài chim trong truyền thuyết, tượng trưng cho sự may mắn, hòa bình và trong sáng.
II. Tứ tượng là gì?
Ở Trung Quốc cổ đại, có bốn linh hồn cai quản 4 mùa xuân, hạ, thu, đông. Thanh Long, Bạch Hổ, Chu Tước và Huyền Vũ là đại diện của Tứ tượng. Mỗi mùa quy định một con vật và một phương hướng: Thanh Long thuộc Mộc ở phía đông, Bạch Hổ thuộc Kim nằm ở phía tây, Chu Tước thuộc Hỏa ở phía Nam, Huyền Vũ thuộc hành Thủy và nằm ở phía bắc.
Hướng của Dương Trại thường là từ bắc xuống nam, bên trái là nơi có Thanh Long ở phía đông, còn bên phải là nơi có Bạch Hổ ở phía tây. chính là “tả long xanh, hữu bạch hổ” thường được nhắc đến trong Phong Thủy.
Trong phong thủy nhà ở, vị trí Thanh Long bên trái phải cao, vị trí Bạch Hổ ở bên trái nên thấp và yên tĩnh, vị trí Chu Tước ở phía trước phải thông thoáng và sáng sủa, và vị trí Huyền Vũ ở phía sau phải cao và chắc chắn. Đây chính là vùng đất báu vật phong thủy.
1. Tứ tượng gồm những gì?
1.1. Thanh Long (rồng xanh)
Vào thời đại thuyết Ngũ hành phổ biến, những câu chuyện về rồng xanh dần dần được lan truyền, các bậc thầy Ngũ hành đã ấn định năm màu cho hướng Đông Nam, Tây Bắc, Đông Nam theo âm dương và ngũ hành, mỗi màu sắc được gán cho một con thú thần thoại và một vị thần.
Thanh long hay còn gọi là rồng xanh. Theo thuyết ngũ hành thì hướng Đông có màu xanh nên rồng xanh là thần phương đông hay còn gọi là “thanh long”,và nó tượng trưng cho mùa xuân. Ý nghĩa tượng trưng của nó là bù đắp sức sống, sự bảo vệ và lòng nhân từ.
Có nhiều ý kiến về nguồn gốc của rồng, có người nói chúng được du nhập từ Ấn Độ, có người nói chúng được biến hóa từ các vì sao. Bản thân Ấn Độ được cho là nói về rồng thần, nhưng địa vị của rồng ở Ấn Độ không cao, hơn nữa còn có một loài vật có thật gọi là mãng xà.
1.2. Bạch Hổ
Bạch hổ là một trong tứ tượng và là con vật tâm linh đại diện cho hướng Tây, vì hướng Tây thuộc về Kim và có màu trắng nên gọi là bạch hổ, nó tượng trưng cho mùa thu. Bạch hổ còn là thần chiến tranh và chết chóc với nhiều phép thần thông như trừ cái ác, xua đuổi tai họa, cầu thịnh, phát huy việc thiện, làm giàu, lập gia đình.
Trong phong thủy, hướng bên phải của ngôi nhà là hướng Bạch Hổ. Nếu hướng này tốt thì gia chủ sẽ gặp nhiều quý nhân, con cái hiếu thuận. Ngược lại gia chủ dễ gặp phải tranh chấp, kiện tụng. Vì vậy, sự tốt xấu của phía Bạch Hổ càng được coi trọng hơn.
Bạch Hổ ác là như thế nào? Tức là gần hướng Tây của ngôi nhà có những tòa nhà cao tầng, cột điện cao thế, máy biến áp,.. trong khi ở phía đông có vẻ rất thưa hoặc thậm chí không tồn tại người sinh sống, chúng được gọi là Bạch Hổ ác. Tủ quần áo lớn, đồ nội thất nhà bếp ở phía Tây cũng được coi là Bạch Hổ ác.
Ở phía bên phải của ngôi nhà, cửa ra vào, cửa sổ, hồ bơi, cửa gara và chỗ trũng được coi là “lỗ hổ trắng”. Khi cửa mở tức là hổ trắng há miệng, là một trong những lỗi nghiêm trọng nhất trong trong thủy! Không thể đặt Thanh Long đấu với Bạch Hổ vì rắn không thể đấu với mèo. Bạn có thể đặt Kỳ Lân hoặc đồng xu ngũ hoàng để hóa giải Bạch Hổ.
1.3. Chu Tước
Chu Tước là con vật linh thiêng tượng trưng cho lửa và hướng Nam, màu sắc đặc trưng là màu đỏ, mùa tượng trưng là mùa hè. Nhiều người lầm tưởng nó là phượng hoàng nhưng trên thực tế không phải. Vào thời tiền Tần, người ta tin rằng Chu Tước có thể dẫn linh hồn người đã khuất lên thiên đường, các thế hệ sau tin rằng nó có thể mang lại cho con người sự bất tử.
1.4. Huyền Vũ
Huyền Vũ là con vật linh thiêng tượng trưng cho hướng Bắc, hình ảnh của Huyền Vũ là con rùa đen và rắn, mùa mà nó tượng trưng là mùa đông.
Huyền Vũ vốn là tinh tú trên trời. Giờ ngọ, ngày ba tháng ba hấp thụ tinh khí của Thái Dương, mới lịch kiếp vào bụng hoàng hậu nước Tịnh Lạc, 14 tháng sau mới giáng sinh. Năm 15 tuổi, Huyền Vũ rời cha mẹ, đến một nơi thâm sơn cùng cốc để tu hành đạo thuật. Hành động đó làm cảm động Ngọc Thanh Thái tổ Tử Hư Nguyên quân, Nguyên quân chỉ dẫn cho chàng vượt biển, cưỡi chim đại bàng vượt 5 vạn dặm tìm đến một ngọn núi tiên cư trú. Thế là Huyền Vũ bay đến ngọn núi Võ Đang ở tỉnh Hồ Bắc, tu luyện 42 năm. Năm 57 tuổi, buổi sớm ngày 9 tháng 9 thì tiên trên trời bay xuống mời Huyền Vũ lên trời làm tiên. Được Ngọc Hoàng đại đế cử chỉ huy thiên binh thiên tướng đi thanh lý cõi âm, trấn áp Tam thập lục thiên ma vương thắng lợi. Ngọc hoàng phong cho làm Chân Võ đại đế.
2. Tứ tượng và 28 chòm sao
Thông qua việc quan sát các ngôi sao, người xưa phát hiện ra rằng vị trí và chu kỳ hoạt động của mặt trời, mặt trăng và 5 ngôi sao có liên quan mật thiết đến các mùa và các thuật ngữ mặt trời, quỹ đạo của mặt trời và mặt trăng tương đối cố định. Vì vậy, để xác định vị trí của mặt trời và mặt trăng trên bầu trời, các ngôi sao trên bầu trời mà chúng đi qua được chia thành 28 chòm và được chia thành 4 hướng.
- Hướng Đông (hướng Thanh Long) gồm các chòm sao Giác Mộc Giao (cá sấu/ thuồng luồng), sao Cang Kim Long (con rồng), sao Đê Thổ Lạc (lạc đà), sao Phòng Nhật Thố (con thỏ), sao Tâm Nguyệt Hồ (con cáo), sao Vĩ Hỏa Hổ (con hổ), sao Cơ Thủy Báo (con báo).
- Hướng Bắc (hướng Huyền Vũ) gồm các chòm sao Đẩu Mộc (loài giống bò húc), sao Kim Ngưu (con trâu), sao Nữ Thổ Bức (con dơi), sao Hư Nhật Thử (con chuột), sao Nguy Nguyệt Yến (chim én), sao Thất Hỏa Trư (con lợn), sao Bích Thủy Du (con rái cá).
- Hướng Tây (hướng Bạch Hổ) gồm các chòm sao Khuê Mộc Lang (con sói), sao Lâu Kim Cẩu (con chó, sao Vị Thổ Trĩ (chim trĩ), sao Mão Nhật Kê (con gà), sao Tất Nguyệt Ô (con quạ), sao Chủy Hỏa Hầu (con khỉ), sao Sâm Thủy Viên (con vượn).
- Hướng Nam (hướng Chu Tước) gồm các chòm sao Tỉnh Mộc Hãn (bệ ngạn), sao Quỷ Kim Dương (con dê), sao Liễu Thổ Chương (con cheo cheo), sao Tinh Nhật Mã (con ngựa), sao Trương Nguyệt Lộc (con nai), sao Dực Hỏa Xà (con rắn), sao Chấn Thủy Dẫn (con giun).
7 chòm sao tạo thành Thất Tinh và có hình giống như cái ca múc nước. Nếu tay cầm của cái “ca” chỉ về hướng Đông thì thế giới sẽ là mùa xuân; nếu tay cầm chỉ về hướng Nam thì khắp thế giới sẽ là mùa hè; nếu chỉ về hướng Tây thì khắp thế giới sẽ là mùa thu; nếu chỉ về hướng Bắc thì khắp thế giới sẽ là mùa đông.
III. Phân biệt tứ linh và tứ tượng
- Khác nhau về biểu tượng: Thanh Long, Bạch Hổ, Túc Tước và Huyền Vũ, còn được gọi là Tứ tượng, là những khái niệm liên quan đến thiên văn học và các hiện tượng thiên thể. Nói chính xác thì chúng không phải là những linh vật cụ thể mà là hình tượng hóa cho hướng và 28 chòm sao. Trong khi đó Long, Lân, Quy, Phụng mặc dù cũng trùng hợp với 4 biểu tượng linh vật của tứ tượng nhưng nó là những loài vật cụ thể là rồng, kỳ lân, rùa và phượng hoàng (bất kể 3 trong 4 con không có thực mà chỉ có trong truyền thuyết).
- Khác nhau về chủng loài: Tứ linh gồm Rồng, Kỳ Lân, Rùa và Phượng hoàng còn tứ tượng gồm Rồng, Hổ, Phượng hoàng và Rùa.
- Khác nhau về đặc điểm: Rùa trong tứ linh còn được gọi là long quy (tức là rùa đầu rồng) còn rùa trong tứ tượng là con rùa kết hợp với rắn.
Cho nên tứ tượng ám chỉ các vì sao trên trời, còn tứ linh là những thần thú xuất hiện ở thế giới tâm linh và văn hóa của con người, được mô tả bằng xương bằng thịt dù không có thật, tất nhiên người xưa tin rằng chúng có tồn tại.
Về việc tại sao Kỳ Lân không nằm trong tứ tượng: Có câu chuyện nói rằng vào cuối thời Tây Chu, Kỳ Lân xuất hiện và bị một tiều phu đánh chết, Khổng Tử nghe xong buồn bã không viết “Xuân Thu” và cũng mất sau đó. Vì thế người ta cho rằng Kỳ Lân không mang lại điềm lành nên không được đưa vào tứ thần. Tuy nhiên đến thời nhà Hán, Kỳ Lân vẫn được đưa vào thiên văn học, cung điện chính thì được đặt theo tên Hoàng Lâm, nếu nó cùng với tứ tượng thì được gọi là Ngũ thú.
