Có nhiều lý do hoa sen được chọn làm quốc hoa của Việt Nam, một trong những lý do chình là vì hoa sen tượng trưng cho những giá trị tốt đẹp nhất trong đời người, giúp con người hiểu được giá trị đích thực của cuộc sống, thể hiện khao khát và mục tiêu mà nhiều người hướng tới trong cuộc đời. Cuộc sống hối hả ngày nay khiến đầu óc của mọi người quay cuồng, bận rộn tới mức gần như quên đi thời gian nghỉ ngơi, các bức tranh về hoa sen chắc chắn mang đến cho con người một không gian thanh tịnh hơn để “thanh lọc lại tâm hồn của chính mình”.
I. Đặc điểm của hoa sen mang ý nghĩa gì?
Hoa sen bám rễ trong bùn, mọc lá tròn rộng trên mặt nước, thân dày, dài và khỏe. Thân cây có thể cao tới 50cm tính từ mặt nước. Cây sen mọc trong nước bùn trước khi nổi lên mặt nước, bùn càng sâu thì hoa càng to và đẹp. Những bông hoa sen nở trong 3 ngày, nhưng thường chụm lại vào ban đêm, vào ban ngày lại nở bình thường.
Cây sen có thể sống trong nhiều năm và hạt sen có thể tồn tại hơn 1.000 năm, ngay cả trong điều kiện khô ráo nhờ lớp vỏ hạt cứng. Cách chúng phát triển trong môi trường ao bùn đã dạy cho con người nhiều bài học quý giá, ví dụ thể hiện sự quyết tâm và lòng can đảm, không chịu khuất phục.
- Rễ sen dày, cành, lá và hoa đều tươi tốt nên mang ý nghĩa “gốc bền, cành thịnh”, nghĩa là gia đình ngày càng thịnh vượng, thế hệ sum vầy và đầy đủ.
- Hoa sen đồng âm với “hòa hợp”, nên nó cũng mang hàm ý của sự “hài hòa”.
- Hoa sen có đài sen, vì đài sen mọc cùng lúc với hoa nên hạt sen mang hàm ý là “sớm sinh quý tử” và sinh nhiều con.
- Tranh hoa sen treo trong phòng làm việc có ý nghĩa chuyển thủy để dập hỏa (nóng tính).
Người ta cũng tin rằng hoa sen sẽ không thực sự chết mà nó sẽ mọc trở lại vào năm sau giống như sự luân hồi. Nó cũng là một loài hoa quan trọng ở Ai Cập cổ đại vì được các linh mục và Pharaoh sử dụng.
1. Hoa sen trong phong thủy
Loài hoa không chỉ đẹp với nhiều sắc màu mà còn mang rất nhiều ý nghĩa tốt lành nên tranh hoa sen rất thích hợp làm vật phong thủy treo trong nhà. Hoa thường có màu trắng hồng, cánh hoa mỏng manh, lá sen xanh ngát mang lại sự tươi mới cho không gian.
1.1. Biểu tượng cho phẩm chất thanh cao, thánh thiện
Nó được tôn kính như một loài hoa thiêng liêng và trong sạch trong Phật giáo, sự hiện diện của nó trong không gian sống sẽ mang lại động lực để mọi người tu dưỡng tâm hồn, rèn luyện bản thân sống trong sáng và thánh thiện.
1.2. Tụ tài
Trong phong thủy, Thủy (nước) là tượng trưng của tài lộc của cải nên khi nó nở hoa trong nước là thể hiện sức sống mãnh liệt và sinh tài vượng thủy, tức là bạn nên giữ một bông hoa mọc lên từ trong nước, rất có lợi cho tài vận của gia đình.
1.3. Thể hiện sự trung thực, trong sạch
Hoa sen đồng âm với từ 淸廉 (Qinglian) nghĩa là “thanh liêm”, “sạch sẽ” nên nó thường được dùng làm ẩn dụ cho một người có địa vị trong sạch và trung thực trong công việc, cuộc sống. Hoa mọc lên từ ao bùn, đầm lầy nhưng ống sen vươn cao khỏi mặt nước bùn bẩn, bông hoa khi nở có màu trắng hồng tinh khôi không vấy bẩn hay ôi tanh mùi bùn là thể hiện cho phẩm chất sống cao quý và trong sạch, không vì hoàn cảnh mà bán rẻ lương tâm.
1.4. Biểu tượng cho tình yêu
Trong cuộc sống thường ngày, chúng ta thường nghe người ta nói “nam nữ bất ly thân”, nghĩa là giữa nam và nữ vẫn tồn tại một mối liên kết vô hình. Thực tế việc dùng hoa sen để tượng trưng cho tình yêu đã xuất hiện từ rất sớm, trong đó đài sen và củ sen thể hiện cho tình yêu son sắt và trong sáng giữa nam và nữ. Củ sen được nối với nhau bằng những sợi chỉ đứt đoạn, là rất thích hợp để thể hiện tình yêu còn vương vấn.
1.5. Biểu tượng cho sự hài hòa và thịnh vượng
Trồng hoa trong chậu hoặc treo tranh trong nhà có thể giúp gia đình hạnh phúc, an khang, thịnh vượng.
1.6. Tượng trưng cho tình bạn
Nước ta xưa có tục đầu xuân xếp hoa mai nhường người, thu hái sen để tri ân, đó là lý do tại sao nó còn tượng trưng cho tình hữu nghị giữa con người với con người. Củ sen có thể ăn được, lá sen là dược liệu tốt. Hoa sen mọc ở đâu cũng có thể làm sạch nước.
1.7. Tượng trưng cho sự đoàn kết
Bông hoa khi nở sẽ có nhiều lớp cánh hoa xếp tầng là hình ảnh ẩn dụ cho sự che chở, bao bọc và thể hiện tình thương mến thương, giúp đỡ nhau trong một tập thể lớn mạnh như gia đình, công ty, cộng đồng.
Phần lớn cuộc sống hiện đại là cuộc sống nhanh với hai điểm một đường, sáng đi tối về nên có thể chúng ta không còn thời gian để suy nghĩ về bản thân và về cuộc sống, bị cuốn theo sự hối hả của công việc… nhưng nếu treo một bức tranh sen trong nhà và mỗi lần ngắm nhìn nó thì nó có thể mang đến cho bản thân cảm giác thư thái, thanh bình, có thể làm dịu tâm trạng sau một ngày mệt mỏi.
2. Hoa sen trong văn hóa cổ đại
2.1. Trong văn hóa Ai Cập
Người Ai Cập cổ đại rất tôn kính hoa sen bởi vì theo truyền thuyết cổ xưa, nó đã tham gia vào việc tạo ra thế giới: Nụ hoa mọc lên trong Đại dương Hỗn loạn. Ở Thượng Ai Cập, hoa sen được dùng làm biểu tượng ngai vàng dành cho các vị thần, tượng trưng cho quyền lực tối cao, và quyền trượng của các vị vua cũng có hình dáng một chùm hoa đang nở trên một thân dài.
Hoa sen còn là biểu tượng của sự tái sinh và cho mặt trời. Người Ai Cập cổ đại quan sát thấy cả mặt trời và hoa sen đều biến mất vào ban đêm và xuất hiện trở lại vào buổi sáng. Chu kỳ biến mất và tái xuất này cuối cùng được coi là biểu tượng của sự tái sinh và khởi đầu mới.
Vị thần tái sinh Osiris và giáo phái sinh sản Isis đã trang trí cho mình những vòng hoa sen xanh, vì vậy các pharaoh đã thừa hưởng chúng bằng cách đội những bông hoa dệt trên đầu. Các linh mục trang trí lăng mộ và lăng mộ của các vị vua bằng hoa sen xanh, coi đó là biểu tượng của sự hồi sinh trong một cuộc sống mới. Vào năm 1922 , khi mộ vua Tutankhamun được mở ra, người ta tìm thấy sen rải trên thi thể ông.
2.2. Trong văn hóa Ba Tư
Ở Ba Tư cổ đại hay Iran hiện đại, hoa sen được xem là biểu tượng của sự thuần khiết, cao quý, hoàn hảo, tâm linh, nữ tính và vòng tuần hoàn của cuộc sống.
Trong Zoroastrianism, tôn giáo chính thức của Ba Tư cổ đại trước cuộc chinh phục của người Hồi giáo, hoa sen gắn liền với nhiều vị thần. Chính vì lý do này, nó được cho là có sức mạnh thần bí:
- Đầu tiên, trong biểu tượng con người Mazda, người mà người theo đạo Zoroastrian tin ông là vị thần và đấng sáng tạo, một người đàn ông cầm bông sen trên tay.
- Loài hoa này còn là biểu tượng của Nahid hay còn gọi là Anahita. Yazata là nữ thần hay Yazata (một thực thể thiêng liêng đáng được tôn thờ) của nước, khả năng sinh sôi và trí tuệ.
- Một vị thần khác gắn liền với hoa sen là Mithras, tương đương với thần mặt trời.
Trong văn hóa của Iran, hoa sen nở tượng trưng cho sự thăng tiến của một người, cho thấy con người có tiềm năng phát triển và thành công ngay cả trong những điều kiện bất lợi.
2.3. Trong văn hóa Ấn Độ
Ấn Độ là quốc gia theo đạo Hindu. Người ta cho rằng hoa sen gắn liền với sự tạo thế giới vì nó mọc ra từ rốn thần Vishnu khi đang ngồi thiền.
3. Hoa sen trong Phật giáo
Từ những gì chúng ta đã thảo luận về ý nghĩa và biểu tượng trong các nền văn hóa khác nhau, chúng ta có thể dễ dàng hiểu rằng hoa sen được coi là quan trọng nhất trong Phật giáo: Sen tượng trưng cho sự giác ngộ, giải thoát và tâm hồn trong sáng. Tương tự như vậy, trong Phật giáo tin rằng mọi người đều có thể đạt được giác ngộ, ngay cả khi họ không trong sạch hoặc có khuyết điểm.
Phật tử tin vào sự tái sinh cho đến khi đạt được niết bàn. Niết bàn là trạng thái giác ngộ trong đó một người được giải thoát khỏi vòng luân hồi của cái chết và tái sinh, hậu quả của nghiệp chướng và mọi ham muốn hay đau khổ. Đây là mục đích cuối cùng của Phật tử.
- Tương truyền rằng vào ngày Phật Đản sinh, 7 bước đi đầu tiên của Đức Phật đều mọc ra những bông hoa sen.
- Khi Đức Phật Tất Đạt Đa còn là một hoàng tử và chưa trở thành Phật, ông sống trong hoàng cung với cuộc sống xa hoa và tiện nghi. Một ngày, Đức Phật quyết định rời bỏ cuộc sống xa hoa và dấn thân vào cuộc hành trình tìm kiếm ý nghĩa cuộc đời và giải thoát khỏi sự khổ đau của thế giới.Khi đang đi lang thang, Đức Phật đã thấy một bông hoa sen mọc ở trên mặt nước mà không bị ướt. Khi thấy điều này, Đức Phật nhận ra sự tinh khiết và giải thoát có thể tồn tại trong một thế giới bất tịnh và khổ đau như thế nào.
- Theo Bhagavad Gita, một trong những kinh điển quan trọng của đạo Hindu, nụ hoa có thể được so sánh với một trái tim hoặc một tâm hồn. Hoa sen nở tượng trưng cho hành trình tâm linh của một người hướng tới sự giác ngộ. Một bông hoa hé nở thể hiện khả năng làm chủ của tâm trí đối với vật chất.
Giống như hoa sen trong nước bùn, nổi lên trên mặt nước và nở hoa dưới ánh mặt trời (nước bùn đen đục tượng trưng cho mặt tối cám dỗ của cuộc sống). Củ sen nhắc nhở chúng ta về nguồn gốc và xuất thân của mình. Cuối cùng, việc cánh hoa dần dần mở ra tượng trưng cho hành trình tâm linh hướng tới sự giác ngộ.
Tịnh Độ Tông của Phật giáo còn được gọi là Liên Hoa Giáo, các Phật tử nghiên cứu Phật giáo cũng được gọi là Liên Hữu, Tây Phương Cực Lạc mà họ tin tưởng cũng được gọi là Liên Hoa Tự hay Liên Hoa Quốc. Trong Phật giáo, mọi chúng sinh đều sinh ra, lớn lên và sống trong hoa sen. Với sự truyền bá của Phật giáo và sự ra đời của Tịnh độ Liên Hoa giáo, Phật giáo dần dần hình thành nên tục thờ hoa sen: Tâm chứa hạt sen tượng trưng cho quá khứ, hoa nở tượng trưng cho hiện tại, nụ sen tượng trưng cho tương lai, điều này liên quan đến ba đời chư Phật trong quá khứ, hiện tại và tương lai.
II. Ý nghĩa của màu sắc hoa
Trong Phật giáo, hoa sen có nhiều màu sắc khác nhau tượng trưng cho những suy nghĩ khác nhau. Đây là ý nghĩa của chúng:
- Sen tím và sự tự thức tỉnh qua Bát chánh đạo. Bát Chánh Đạo được tượng trưng bằng tám cánh hoa.
- Sen xanh gắn liền với trí tuệ, kiểm soát cảm xúc, thường đi liền với hình ảnh của Văn Thù Sư Lợi
- Sen hồng là loài sen tối thượng, gắn liền với những vị tối cao, biểu tượng trần gian của Đức Phật.
- Sen đỏ là biểu tượng của lòng từ bi trong Phật giáo, còn gắn liền với hình ảnh Quan Thế Âm
- Sen trắng tượng trưng cho sự thuần khiết của trái tim, sự thức tỉnh tâm linh, sự hoàn hảo và vẻ đẹp, sự giàu có, thanh thản, hòa bình, trí tuệ. Nó cũng đại diện cho hành trình của một người từ bóng tối đến giác ngộ.
- Sen vàng tượng trưng cho một tâm hồn hoàn thiện.
III. Tranh hoa sen và cá chép
Bức tranh cá chép hoa sen nổi tiếng nhất có lẽ là “Cửu ngư quần hội“. Từ xa xưa đã có câu nói cá chép vượt vũ môn để hóa rồng, tượng trưng cho những bước tiến vượt bậc. Số 9 có nghĩa là vĩnh cửu, lâu bền; 9 con cá chép bơi trong nước còn mang ý nghĩa “như cá gặp nước” thể hiện tài lộc thịnh vượng không ngừng.
Đầu tiên phát âm của cá là “ngư” giống như “yu” nghĩa là “dư” trong dư dả. Tranh Cửu ngư quần hội với 9 con cá chép đang bơi quây quần, nô đùa dưới nước và mỗi con có thể có một vẻ riêng, ví dụ con cá màu đỏ là may mắn, con màu đen là sự bảo vệ… Sự trong sáng, cao quý của hoa sen “thẳng từ tâm ra ngoài, không phân nhánh, từ bùn nhơ mà không nhơ” thể hiện cho khí chất của bậc quân tử trong cuộc sống. Sự kết hợp giữa cá và sen không chỉ ngợi ca khí chất thanh cao của gia chủ mà còn tượng trưng cho khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn trong tương lai. Dù treo bức tranh này ở phòng khách, phòng ngủ, phòng làm việc hay trong khách sạn, nhà hàng… thì đều có thể gặp may mắn, phú quý, thân tâm an lạc, gặp điềm lành và “năm nào cũng có dư”.
Hoa sen “thẳng từ tâm ra ngoài, không tán không phân nhánh, sinh ra từ bùn nhơ mà không nhơ. Sự kết hợp giữa cá chép và hoa sen không chỉ ngợi ca phẩm chất sống thanh cao của gia chủ mà còn tượng trưng cho khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn trong tương lai.
- Tranh 2 con cá chép (còn gọi là Song Ngư cát hạnh) tượng trưng cho sự hài hòa, cho tình yêu, sự bình yên và hạnh phúc. Bức tranh này phù hợp để tặng mừng cưới hoặc kỷ niệm cưới, biểu tượng cho một gia đình hạnh phúc.
- Tranh 3 con cá chép đại diện cho năng lượng, sức sống và sức khỏe.
- Tranh 5 con cá chép đại diện cho 5 phước lành mà tất cả mọi người đều mong muốn trong cuộc sống là sự giàu có, sức khỏe tốt, sống thọ, tình yêu hạnh phúc và một cái chết thanh thản.
- Tranh 6 con cá chép tượng trưng cho sự thành công và ổn định trong công việc.
- Tranh 7 con cá chép tượng trưng cho sự đoàn kết vì hòa bình và thống nhất.
- Tranh 8 con cá chép tượng trưng cho sự thịnh vượng và sự giàu có đang đến với mình.
Ngoài ra, tranh hoa sen còn có nhiều chủ đề kết hợp khác như tranh hoa sen và hạc trắng tượng trưng cho sự trường thọ sống lâu; tranh sen và hoa mẫu đơn mang hàm ý của sự giàu có và tốt lành…
