Ai đã từng đọc Tam Quốc Diễn Nghĩa đều rất quen thuộc với nhân vật Quan Vũ (Quan Công hay Quan Vân Trường), trong lịch sử ghi lại thì ông là một vị anh hùng, một vị tướng có sức chiến đấu dũng mãnh, được Lưu Bị vinh danh là đệ nhất trong Ngũ Hổ Tướng. Trong nhân dân, ông cũng là hiện thân của lòng trung thành và được nhiều người dân tôn thờ như Thần tài võ trong nhà bên cạnh tượng các vị Thần khác.
Lý do chính mà nhiều người thờ tượng Quan Công là bởi ông là vị tướng dũng mãnh, trung thành, nghĩa hiệp lại có khí chất hào hùng nên là biểu tượng cho sự vững chắc, ổn định và lòng dũng cảm, thậm chí còn được cho là tượng ông có thể xua đuổi tà khí và mang lại sự bình an cho gia đình. Trước khi trở thành anh em kết nghĩa với Lưu Bị và Trương Phi, ông rất thích đọc sách nên cũng là biểu tượng cho trí tuệ, hiểu sâu biết rộng.
I. Hình tượng Quan Công trong lịch sử
1. Về ngoại hình
Sử sách ghi lại miêu tả về ngoại hình của ông: Thân dài chín thước (2.18m), râu dài hai thước (50cm), mặt nặng như trái táo tàu, môi như bôi mỡ, mắt đỏ như phượng, lông mày rậm, dáng vẻ uy nghiêm. Từ mô tả về ngoại hình, chúng ta có thể thấy Quan Vũ có đôi mắt phượng đỏ và lông mày ngọa tằm.
2. Về tính cách
a. Trung thành
Một mình vượt ngàn dặm đưa chị dâu về Mai Thành.
Lòng trung thành của Quan Công là không thể nghi ngờ. Quan Công, Lưu Bị và Trương Phi kết nghĩa anh em ở Đào Viên, họ thề sẽ cùng nhau giải cứu người gặp nạn, báo nước và bảo vệ dân thường. Giữa ông và Lưu Bị không chỉ có tình anh em, sự phân biệt chủ nô mà còn có sự nghiệp chung. Lưu Bị bị Tào Tháo đánh bại, còn hai bà vợ của Quan Công và Lưu Bị thì bị quân Tào bao vây. Theo ý định ban đầu, Quan Công muốn chiến đấu đến chết vì lòng trung thành của mình tuy nhiên làm như vậy, ông sẽ phạm 3 tội: thứ nhất là phản bội tình anh em, thứ hai là phản bội những người thân mà Lưu Bị đã giao phó và thứ 3 là phạm dã tâm (ủng hộ nhà Hán và bảo vệ dân chúng).
Tình thế này buộc Quan Công phải làm một việc vi phạm quan điểm đạo đức để giữ lòng trung thành – là đầu hàng Tào Tháo. Cuối cùng ông đưa ra ba điều kiện đầu hàng: đầu hàng Hán (thuộc Tào) chứ không đầu hàng Tào, không xúc phạm vợ thứ hai của Lưu Bị, rời đi sau khi biết tung tích của Lưu Bị.
Sự công chính đáng kinh ngạc của Quan Công khiến Tào Tháo khâm phục: Tào Tháo quý Quan Công vì sự chính nghĩa và dũng cảm nên để chiếm được lòng trung thành của ông, Tào Tháo đã ban nhiều vàng bạc, mỹ nhân song ông vẫn không lay chuyển. Tào Tháo tặng ông một chiếc áo gấm nhưng ông mặc nó bên trong, còn bên ngoài thì mặc chiếc áo cũ do Lưu Bị tặng. Sau này khi thật sự biết được Lưu Bị đang ở chỗ của Viên Thiệu, Quan Công đã lập tức lên ngựa một mình thông qua năm quan, chém 6 tướng rồi trở về với Lưu Bị. Trong suốt thời gian đầu hàng Tào Tháo, Quan Công không hề tỏ ra hèn hạ hay vô ơn mà thay vào đó ông thể hiện lòng trung thành với Lưu Bị và nhấn mạnh rằng ông không quan tâm đến tiền bạc.
b. Lòng can đảm
Quan Công một mình đi diện kiến kẻ thù: Để về Kinh Châu, Lữ Túc mời Quan Công qua sông dự tiệc, Quan Công biết có gian kế nhưng vẫn đi dự tiệc không chút do dự và chỉ mang theo Chu Thương (cây đao) cùng mấy người chèo thuyền. Ăn tối và uống rượu, Quan Công giả vờ say, sau đó một tay cầm dao còn tay kia tóm lấy tay Lữ Túc, nháy mắt ra hiệu cho thuyền đến đón, quân mai phục của Lữ Túc chỉ có thể đứng nhìn.
Trong suốt cuộc đời, Quan Công đã nhiều lần đứng trên bờ vực tuyệt vọng nhưng ông chưa bao giờ tỏ ra sợ hãi. Chẳng hạn như trong một cuộc chiến, cánh tay phải của ông bị trúng một mũi tên độc, danh y Hoa Đà đã cạo xương ông để chữa độc, máu chảy vào chậu, ai nhìn thấy đều che mặt, nhưng Bản thân ông vẫn bình tĩnh, uống rượu và ăn thịt, nói cười và chơi cờ với Mã Lương.
c. Khôn ngoan
Ông chủ trương nếu đi diện kiến kẻ thù một mình thì có thể dễ dàng thoát khỏi nguy hiểm.
d. Kiêu ngạo
Quan Công có sức chiến đấu mạnh mẽ, hiểu biết về quân sự, hơn nữa lại theo chân Lưu Bị từ trước, địa vị cao nên đã hình thành tính kiêu ngạo. Kể từ khi Lữ Bố chết, về cơ bản khó có ai có thể đánh bại Quan Vũ, sức chiến đấu của ông không ngừng tăng lên và nổi danh khắp thiên hạ.
Trong xã hội ngày nay, dù Quan Công đã trở thành một nhân vật của lịch sử nhưng ông vẫn tồn tại trong dân gian và được lưu truyền rộng rãi như một biểu tượng của công lý, lòng trung thành, lòng dũng cảm.
II. Các thế tượng Quan Công phổ biến
1. Tượng dựng đao, vuốt râu
Tượng Quan Công nhìn về phía trước với vẻ mặt uy nghiêm, tay trái vuốt râu, tay phải cầm đao và lưỡi đao hướng lên trên, qua đầu, mặc quân bào. Công dựng đao là hiện thân của lòng trung thành, có khả năng xua đuổi tà ác, trấn áp tà khí, xua đuổi tà ma, đe dọa ma quỷ.
2. Tượng cầm ấn và đeo kiếm
Quan Công vuốt râu bằng tay trái, cầm ấn bằng tay phải và đeo kiếm sau lưng hoặc cầm ấn bằng tay trái và cầm cầm kiếm bằng tay phải, dáng đứng thẳng uy nghiêm, bức tượng này thường được đặt ở các cơ quan nhà nước hoặc quảng trường, vì ấn tượng tượng trưng cho lương bổng và sự nghiệp ổn định; thanh kiếm tượng trưng cho lòng dũng cảm tiến về phía trước và bắt kịp với xu thế của thời đại.
3. Tượng cầm đao, vuốt râu
Quan Công đứng cầm đao với lưỡi đao hướng xuống đất, nhìn về phương xa, dáng vẻ uy nghiêm, rất thích hợp đặt ở phòng chính như phòng khách hoặc quầy lễ tân để thu hút tài lộc, trấn trạch, xua đuổi tà ma, tránh những điều xui.
4. Tượng ngồi đọc sách Xuân Thu
Tượng Quan Công ngồi ngâm sách Xuân Thu với tay trái vuốt râu, tay phải cầm Xuân Thu Biên niên, bên cạnh có thể có kiếm hoặc Chu Thương là tượng trưng cho sự thành đạt trong học tập và thăng tiến trong sự nghiệp.
5. Quan Công cưỡi ngựa
Tượng Quan Công cưỡi ngựa là hình ảnh trích từ sự kiện vượt ải ngũ quan, chém 6 tướng nên mang ý nghĩa chắc chắn sẽ thành công nên trưng bày tượng này sẽ thể hiện sự khao khát và mong muốn của mọi người về những thành công trong mục tiêu của mình.
III. Hướng dẫn đặt tượng trong nhà
- Tượng Quan Công thường được đặt mặt tiền hướng ra cửa chính.
- Khi nâng tượng Quan Công nên nhấc từ chân tượng lên rồi giữ đầu, không được nhấc trực tiếp từ đầu xuống.
- Khi đặt tượng phải cao hơn ngực của mình.
- Nếu đặt bình hoa ở hai bên tượng thì bình không được cao hơn đầu tượng.
- Không nên đặt tượng trong phòng ngủ.
IV. Vì sao tượng Quan Công thường nhắm mắt?
Trong hầu hết các bức tượng đúc đồng hoặc điêu khắc của Quan Công, đôi mắt của ông chỉ mở hé nên nhìn như đang nhắm mắt. Có nhiều lời giải thích cho mục đích này của bức tượng.
1. Giải thích 1
Trong sử sách có nói Quan Công đã đọc sách Xuân Thu Biên niên sử, người ta nói rằng đọc qua Xuân Thu Biên niên sử thì có thể hiểu được đại nghĩa… Ngày xưa vì thường đọc sách dưới ánh đèn dầu nên tình trạng này diễn ra lâu ngày có thể khiến ông bị thị lực kém, tức là bị cận thị.
Như chúng ta đã biết, nếu cận thị không đeo kính thì sẽ phải nheo mắt lại để nhìn rõ mọi vật hơn, vì thế ngày xưa chưa có kính nên mắt của ông lúc nào cũng phải nheo lại một chút.
2. Giải thích 2
Đôi mắt nhắm của ông cũng toát lên sự sâu lắng, trang nghiêm, tự chủ, điềm tĩnh, kiêu hãnh và giàu tình cảm. Vì vậy, việc sử dụng đôi mắt nhắm nhẹ khi khắc họa tượng nhân vật Quan Công không chỉ truyền tải miêu tả nhân vật này mà còn tạo thêm vẻ bí ẩn và đáng tin cậy cho ông. Mặt khác, trong văn hóa Phật pháp cũng khắc họa hình ảnh các vị thần như Ngọc Hoàng luôn mở mắt một chút và nhìn xuống, thực chất điều này thể hiện sự từ bi và biết lắng nghe chúng sinh.
Cũng có lời giải thích khác như sau: Quan Công với thanh đao dài đã từng bị kẻ thù bao vây trong những tình huống ngàn cân treo sợi tóc nhưng vẫn một mình chiến đấu thoát khỏi vòng vây, chống lại hàng trăm kẻ thù và cũng giết rất nhiều binh lính, sát khí của ông rất cao. Nếu tượng mở to mắt thì sẽ trông quá sát khí nhưng nếu nhắm mắt lại thì trông sẽ uy nghiêm.
3. Giải thích 3 (tham khảo)
Sử sách ghi lại rằng mắt Quan Vũ có màu đỏ và dáng mắt phượng, khi kết hợp với bộ râu dài và vẻ mặt nghiêm túc thì khá đáng sợ, đặc biệt là khi nhìn vào ban đêm. Nếu tượng ông mở to mắt ra thì sẽ có chuyện lớn xảy ra, dẫn đến tai họa.
